Onderdeel van mijn vakantie in de Harz (verblijf in Hotel Harzhaus in Benneckenstein) van 12 t/m 19 juli 2013 was een dagje rondhangen op het station Drei Annen Hohne. Als datum werd 18 juli gekozen, een zonnige dag.
Het station is een leuke "hangplek" voor wie de aankomende en vertrekkende treinen wil zien en fotograferen en vooral de typische bedrijvigheid van het stoombedrijf wil waarnemen.
Genoeg te zien dus. Hieronder mijn verzamelde spots.
Aankomst en vertrek
Op deze dag vertrok ik om 10:06 uur uit Benneckenstein met Triebwagen 187 019, trein 8902 (Eisfelder-Talmühle - – Wernigerode), aankomst in Drei Annen Hohne om 10:44 uur.
Met trein 8929 (loc 99 7245) vertrok ik weer uit Drei Annen Hohne (v:15:40) naar het 16 km verderop gelegen Benneckenstein (a:16:19). Het resultaat van mijn herinneringen in de foto's hieronder.
Maar eerst wat geschiedenis
Station Drei Annen Hohne is een station van de Harzer Schmalspurbahnen (HSB) en is een belangrijke verbindingsader van het hele spoorwegennet van de Harz. Het station verbindt de Harzquerbahn (Wernigerode - – Drei Annen Hohne - Eisfelder-Talmühle - Nordhausen) met de Brockenbahn (Drei Annen Hohne -– Brocken). Het station is geopend in 1898 en wordt vooral gebruikt als overstapstation of als beginpunt voor toeristen om naar de Brocken te gaan.
Sperrgebiet
Het traject naar de Brocken (19 km vanuit Drei Annen Hohne) werd op 13 augustus 1961 voor het publiek gesloten na de start van de bouw van de Berlijnse Muur. In de Koude Oorlog werd door de Russen en de DDR vanaf de Brocken het Westen bespioneerd en afgeluisterd. Alleen het plaatsje Schierke kon nog met een speciaal vervoerbewijs worden bereikt. Het traject naar de Brocken werd vanaf 1961 alleen nog gebruikt om goederen zoals kolen, olie en bouwmateriaal voor de grenstroepen te vervoeren. Ook soldaten van de DDR en de Sovjet-Unie maakten gebruik van de lijn om naar hun posities op de berg te kunnen reizen. Na de eenwording van Oost- en West-Duitsland in 1990 was het nog maar de vraag of de Brockenbahn opnieuw voor reizigersverkeer in gebruik zou worden genomen. Na aandrang van verschillende enthousiastelingen en de politiek gaf Dr. Horst Rehberger de Brockenbahn een tweede kans. Na renovatie werd de Brockenbahn op 15 september 1991 met twee stoomlocomotieven (99 5903 en 99 6001) heropend. Het is de grootste toeristische trekpleister van de Harz geworden met jaarlijks een miljoen reizigers, waaronder vele spoorwegliefhebbers en natuurliefhebbers van het Nationalpark Hochharz. In de regionale economie van het Harzland vormt de HSB een belangrijke (toeristische) bijdrage.
Sinds de privatisering exploiteert de Harzer Schmalspurbahnen (HSB) met ingang van 1 februari 1993 de Brockenbahn, Harzquerbahn en de Selketalbahn.
Treinverkeer
De lijn naar de Brocken, de Brockenbahn staat bekend als Kursbuchstrecke 325 en als zodanig in dienstregelingen aangeduid. De lijn naar Nordhausen, de Harzquerbahn is Kursbuchstrecke 326.
Vanuit Drei Annen Hohne rijden er stoomtreinen naar de Brocken, met op de heenweg een 10 minuten lange tussenstop in Schierke. Hier wordt door de locomotief extra water ingenomen om de bergtocht naar de Brocken te kunnen volbrengen. Op de terugweg stopt de trein ca. 3 minuten in Schierke. De snelste trein kan in 49 minuten de top van de Brocken bereiken. De Brockenbahn is het enige traject van de HSB dat uitsluitend door stoomtreinen wordt bereden. De kosten voor een kaartje naar de Brocken bedragen sinds 2013 € 21,- voor een enkele reis en € 32,- voor een retour. Hierbij maakt het niet uit op welk station van de HSB opgestapt wordt (eenheidstarief).
Het station werd in 1898 gebouwd door de Nordhausen-Wernigeroder Eisenbahn-Gesellschaft (NWE), nadat de Harzquerbahn was geopend. Eerst heette het station Signalfichte en later Signalfichte–Hohne. Later kwam de naam Drei Annen Hohne, als verzamelnaam van de plaatsen Drei Annen en Hohne die in de directe omgeving van het station liggen.
Voor de normaalspoor verbinding naar Elbingerode werd een apart station gebouwd aan zuidelijke kant van het Harzquerstation. Door een tunnel werden de beide stations met elkaar verbonden. Het traject naar Elbingerode werd op 1 december 1965 stilgelegd. Tegenwoordig wordt het perron van het spoor naar Elbingerode als fietspad gebruikt. Het stationsgebouw werd nog enkele jaren na de opheffing van de spoorverbinding als Mitropa-Gaststätte gebruikt maar is nu geheel vervallen.
In het jaar van de bouw van het Harzquerstation (het huidige station) werden er tegenover hotels gebouwd voor de toeristen. Later werden ook grote parkeerplaatsen gebouwd voor de bezoekers van de Brockenbahn.
De treinen uit Wernigerode berijden eerst het Drängetal, een smalle en bochtige engte in dit deel van de Harz.
Als gevolg van diverse overstapverbindingen wordt met treinen (de directe koersrijtuigen) en de locomotieven druk gerangeerd. De stoomlocs worden opnieuw met water bevoorraad aan de zogenaamde waterkolom en het materieel voor de ritten naar de Brocken wordt hier om veiligheidsreden kort geïnspecteerd en technisch nagekeken. De meeste treinen komen uit en gaan naar de Brocken vanuit Wernigerode. Vanuit Drei Annen Hohne worden ook wel tussenslagen naar de Brocken gemaakt. Vanuit Nordhausen loopt dagelijks één doorgaande verbinding via Drei Annen Hohne naar de Brocken, het treinenpaar 8920/8929. Alle treinen naar de Brocken rijden met stoomlocomotieven. De loc voor 8920/8929 overnacht in Nordhausen maar wordt regelmatig uitgewisseld. De andere locomotieven overnachten in het depot in Wernigerode. Op de lijn naar Eisfelder Talmuhle rijden ook Triebwagen, diesel-electrische motorrijtuigen. In het zomerseizoen rijdt in enkele treinen een open “Aussichtswagen” mee, hierin kunnen ook fietsen meegenomen worden.
Drei Anne Hohne ligt op een hoogte van 543 m u.NN (Normalnull, de Duitse maatstaf voor hoogtebepaling), de HSB-dienstregeling geeft 540 m aan. Het station heeft 3 (perron)sporen, Richting Schierke en Eland lopen de enkelsporige trajecten voor een klein stukje in een boog parallel tot aan de gelijkvloerse overweg in de autoweg L100. Dit is een beroemde spottersplek vanwege de mooie ligging en het aanzetten van de stoomlocs.
De locomloop
Als oud-medewerker locomlopen bij NS (1979-1981) ben ik natuurlijk geïnteresseerd in de inzet van de locomotieven. Wie een dagje rondhangt, ziet meestal na enkele uren dezelfde stoomlocomotieven voorbij komen. Dat heeft natuurlijk te maken met het aantal beschikbare en dienstdoende locs die zijn ingedeeld in de zogenaamde locdienstomloop.
Per dag doen 6 stoomlocs dienst om alle treinen te kunnen rijden. Hiervan starten 5 locs vanuit Wernigerode (en keren aan het eind van de dag daar weer terug) en 1 loc start vanuit Nordhausen (en keert daar aan het eind van de middag weer terug), tenzij een uitwisseling voor onderhoud of revisie (in de werkplaats Wernigerode) gewenst of noodzakelijk is. Wie de locs wil volgen in hun diensten is de locomloop interessant. In de locdiensten 1, 3, 4 en 5 zitten de tussenslagen Drei Annen Hohne - Brocken v.v., zodat de meeste locs vrijwel de hele dag op pad zijn voor ze op hun thuisbasis (depot) terugkeren. Locdienst 6 (start met trein 8920 Nordhausen - Drei Annen Hohne) maakt in zijn dienst een tussenslag Drei Annen Hohne - Eisfelder-Talmühle v.v. alvorens met trein 8929 weer in Nordhausen terug te keren.
Voor de complete omloop van deze diensten klik hier (pdf-bestand). Auteur Jos Beerman – Amsterdam, copyright © 2012. De zomerdienst 2012 is gehanteerd, maar de omloop wijzigt in opvolgende jaren niet of niet veel. Voor de volledigheid worden in dit overzicht ook de diensten van de depots Nordhausen, Gernrode en Wernigerode voor de diensten van de Triebwagen weergegeven (+ Gernrode 1 stoomlocdienst).
De 6 stoomlocs verzorgen samen dagelijks 28 stoomtreinen.
Locnummers zijn niet automatisch gekoppeld aan (omloop)dienstnummers. Dat wil zeggen, dat op een andere dag de locs andere dienstnummers kunnen rijden; het hangt af van onderhoud, revisies, kleine reparaties en beschikbaarheid.
In enkele fotobijschriften zal voor de liefhebber naar de dienstnummers verwezen worden.
Al met al, levert dit heel wat boeiend rangeerwerk in Drei Annen Hohne op. Wie een (mooie) dag uitkiest hoeft zich daar niet te vervelen.
En dan nu mijn foto’s.
Samenvatting en aanbevelingen
De Harz is een interessant verblijfsgebied. Natuur, treinen, historie, gastvrijheid en goede hotels en pensions. Via Drei Annen Hohne en Eisfelder-Talmühle (Harzquerbahn) en de Selketalbahn (Stiege - Alexisbad - Gernrode) is Quedlinburg te bereiken. Vervolgens kan met normaalspoor weer naar Wernigerode gereisd worden. Dit "rondje Harz" is beschreven op pagina 3 van het thema Uitgelicht.
Een bezoek aan de festiviteiten "125 Jahre Schmalspurbahnen im Harz" in 2012 staat op pagina 1. Een verslag van een bezoek aan de Brocken is vastgelegd op pagina 2.
Een dagje treinspotten bij de Harzer Schmalspurbahnen (HSB) levert interessante en fraaie beelden op van het spoorbedrijf. Wie daarbij station Drei Annen Hohne kiest, verveelt zich geen moment vanwege het drukke treinverkeer, vooral naar de Brocken. Op 18 juli 2013 was ik op deze locatie, waar de Harzquerbahn en de Brockenbahn samen komen. Wie ook oog heeft voor de materieelinzet, in het bijzonder de locomotiefdienst van de stoomlocomotieven, kan op één dag alle ingezette locs tegen komen. Op 18 juli waren dat:
- Locdienst 1: loc 99 236
- Locdienst 2: loc 99 7247
- Locdienst 3: loc 99 7235
- Locdienst 4: loc 99 7243
- Locdienst 5: loc 99 7237
- Locdienst 6: loc 99 7245
Op andere dagen kunnen andere locomotieven andere diensten rijden.
De laatste jaren kent de HSB een enorme opleving in (hoofdzakelijk) toeristisch vervoer. Dat is niet altijd zo geweest. In de tijd van de dertig jarige Koude Oorlog (1960 – 1990) waren sommige stations en delen van het spoornet zelfs gesloten en buiten exploitatie. De Harz was spergebied en de toegankelijkheid werd zwaar bewaakt met grensbewaking. De Brocken werd voor spionage van het Westen gebruikt door Russen en Oostduitsers. Een museum op de Brocken besteedt daar aandacht aan. Pas na de Duitse eenwording (de Wende) in 1990 kreeg het toerisme, met de vrijgave voor publiek van de Brocken, een grote impuls. Per jaar worden 1 miljoen reizigers vervoerd. Dat is nooit zo geweest. In vroeger tijden waren de 3 spoorlijnen vooral voor de lokale en regionale bevolking van belang als noodzakelijk middel van transport per smalspoor. Sinds de privatisering exploiteert de Harzer Schmalspurbahnen (HSB) met ingang van 1 februari 1993 de Brockenbahn, Harzquerbahn en de Selketalbahn als samenhangend spoornetwerk, maar het smalspoornet in de Harz bestond in 2012 al 125 jaar. Van die feestviering is een reportage gemaakt op deze site. Klik hier. Zelf ben ik in de DDR-tijd nooit in de Harz geweest, mede door het heersende regiem. Mijn eerste kennismaking met de HSB dateert uit 1996. Maar bekende cineasten en fotografen hebben in de DDR-periode met regelmaat de smalspoorlijnen bezocht, en vanwege het fotografeer- en filmverbod, niet zonder gevaar. In dit verband wijs ik graag op de films en videoproducties van filmer en pionier Ton Pruissen.
Een bezoek aan de stad Wernigerode, waar de HSB zijn hoofdvestiging heeft, is een bezoek waard. De historische stadskern, het beroemde “Schloss” zijn evenzovele bezoeken waard. Het HSB-depot en de centrale werkplaats zijn voor het publiek toegankelijk, op afspraak.
Doppelausfahrten
Eén aspect is in bovenstaand artikel nog onbesproken gebleven: het fenomeen Doppelausfahrten. Dit begrip heet in gewoon Nederlands ook wel dubbelvertrekken of schijnvertrekken; het gelijktijdig en parallel vertrekken in dezelfde richting over twee min of meer evenwijdig lopende sporen door twee verschillende treinen.
In Drei Annen Hohne is dat spoortechnisch niet mogelijk: vanaf de perronsporen is een gelijktijdig vertrek in dezelfde richting (Brocken/Eisfelder-Talmühle) niet mogelijk wegens de sporensituatie. De beide sporen lopen wel een stukje parallel. Vanaf de perronsporen naar de beide enkelsporige vrije baan tracés naar Eisfelder-Talmühle en de Brocken gaat alle treinverkeer over één en hetzelfde wissel, zodat na elkaar vertrokken wordt. Toch zijn bij speciale gelegenheden Doppelausfahrten gecreëerd, maar die zijn kunstmatig in elkaar gezet zijn (gebruik makend van een kopspoortje), meestal bij Sonderfahrten en in ieder geval na het eerder genoemde wissel en niet “planmässig” in de dienstregeling. In Alexisbad biedt de sporenlayout wèl de mogelijk twee treinen tegelijkertijd te laten vertrekken over de parallelle sporen richting Stiege en Hasserode. Hieronder een filmpje gemaakt in Drei Annen Hohne bij gelegenheid van een evenement.
.jpg)
.JPG)
.JPG)
.JPG)
.JPG)
.JPG)
.JPG)
.jpg)
.jpg){kind=spacer}