Pagina: [1] [Terug]


Materieel 1964 (Plan T en V)

Materieel '64 (Mat '64) ook wel Standaard Stoptrein, genoemd, is elektrisch treinmaterieel van de Nederlandse Spoorwegen. Het heeft net als het inmiddels buiten dienst gestelde Materieel '54 (Hondekop) een bolle neus ter bescherming van de machinist. Het materieel bestaat uit zelfstandige twee- en vierdelige treinstellen, aangeduid als Plan V resp. Plan T.
Op dit moment van schrijven (voorjaar 2010) wordt Mat '64 (in afnemende aantallen) nog steeds op een groot deel van de geëlektrificeerde baanvakken in Nederland ingezet, de laatste jaren voornamelijk als stoptrein, maar ook wel als sneltrein, intercity of extra trein.

Plan TT Treinstel Toekomst (treinstel 501) en Plan T: 30 vierwagenstellen
Het prototype van Mat '64, Plan TT Treinstel Toekomst (treinstel 501) werd gebouwd in 1961 door Werkspoor en is inmiddels gesloopt; dit vanwege de hoge revisiekosten in combinatie met de afwijkende constructie en indeling. In de jaren 1964-1965 werd de vervolgserie Plan T gebouwd, vanaf 1966 werden de tweedelige treinstellen Plan V gebouwd. Mat '64 is afgeleid van de enkele jaren daarvoor gebouwde lichtgewicht dieseltreinstellen Plan U en is het eerste materieel met de nu alomtegenwoordige zwenkzwaaideuren. Door de Scharfenbergkoppelingen kunnen de stellen in treinschakeling rijden, maar niet met andere materieelsoorten.
De treinstellen Plan T en de oudste 30 stellen Plan V zijn oorspronkelijk groen, vanaf het in 1968 afgeleverde treinstel 431 worden zij afgeleverd in de nieuwe NS-huisstijl, geel met grijs en schuine blauwe banden. De groene stellen krijgen in de jaren daarna ook deze kleurencombinatie.
Een duidelijk verschil tussen Plan V en T is het verschil in aantal rijtuigbakken: respectievelijk twee (Plan V) en vier (Plan T). De letters zijn dus niet de beginletters van het aantal bakken. Verder zijn bij de kopbakken op de cabine tegenwoordig de uiterste raampjes (hoekruitjes) bij Plan T grijs geschilderd en bij Plan V geel. Uitzondering hierop vormen de Plan V treinstellen die tussen 2006 en 2008 bij Veolia op de Heuvellandlijn hebben gereden, deze hebben grijze zijruitjes.
In 1961 wordt door Werkspoor "Treinstel Toekomst" Plan T 501 afgeleverd. Bij het ontwerp worden diverse moderne comfortverbeteringen toegepast. De kop wordt afgeleid van de Plan U treinstellen. Het treinstel bestaat uit twee identieke kopbakken, een tweede klasse rijtuig en een eerste klasse rijtuig met bagage-afdeling en keuken. Na een succesvolle proefperiode bouwt Werkspoor in 1964 en 1965 de vervolgserie van 30 stellen (502-531). De indeling van deze treinstellen wordt enigszins gewijzigd ten opzichte van de 501: De twee gelijke koprijtuigen blijven, maar daartussen komt een tweede klasse rijtuig met keuken en grotere bagageruimte en een rijtuig met zowel zitplaatsen eerste klasse als tweede klasse. Ook wordt de koppeling hoger geplaatst, waardoor deze treinstellen niet koppelbaar zijn met het oude stroomlijnmaterieel en de 501. Niet veel later worden ook de koppelingen van de 501 hoger geplaatst. Begin jaren '80 wordt het materieel gerenoveerd en gemoderniseerd. Treinstel 501 is hierbij grotendeels gelijk gemaakt aan de andere 30 treinstellen. De afwijkende rijtuigindeling blijft echter gehandhaafd.
Bij de laatste revisie die plaatsvindt tussen 1999 en 2002 krijgen de treinstellen een geheel nieuw interieur. Door het verwijderen van de keuken, dienstruimtes en bagageruimte en een andere opstelling van de stoelen worden per stel 34 extra zitplaatsen gecreëerd. Hiervoor zijn dezelfde stoelen gebruikt als die in het Stoptreinmaterieel '90 (Railhopper) en Dieselmaterieel '90 (Buffel) aanwezig zijn. De stoelen zijn grotendeels in een (zeer krappe) coach-opstelling geplaatst. De wanden en vloeren in de Plan T's worden zachtgeel, in plaats van het gebruikelijke wit/grijs. Rondom de frontruiten wordt een donkergrijze band geschilderd. Het afwijkende treinstel 501 wordt hierbij niet gereviseerd, maar buiten dienst gesteld en in 2003 gesloopt.
Treinstel 528 heeft een bijzondere samenstelling, de Bk2 is namelijk afkomstig van Plan V 424. Technisch gezien is de Bk aangepast aan die van een Plan T, dit geldt ook voor de beschildering rond de frontruiten. Het interieur is echter ongewijzigd gebleven en dus gelijk aan dat van een Plan V.

Plan V: 246 tweewagenstellen in 13 deelseries
In navolging op de 31 vierdelige Plan T treinstellen wordt in 1966 gestart met de bouw van 246 tweedelige treinstellen. De stellen worden in 13 deelseries gebouwd en krijgen de nummers 401-438, 441-483 en 801-965. Het Plan V materieel is gebouwd tussen 1966 en 1976 door Werkspoor (401-438, 441-461, 472-483 en 801-840), Talbot (462-471 en 871-965) en Düwag (841-870). De deelseries kennen een aantal onderlinge verschillen:
De Plan V stellen uit de deelseries Plan V1-V3, de nummers 401-438, beschikken oorspronkelijk over een grote bagageruimte in de ABDk-bak. Eind jaren '90 is de bagageruimte omgebouwd tot "sta-ruimte" en hierbij voorzien van extra klapzittingen. Hierbij zijn de schuifdeuren vervangen door ramen. Treinstel 431 is het eerste NS-treinstel dat in de nieuwe huisstijlkleur geel wordt afgeleverd. De eerste 30 treinstellen zijn, net als de Plan T treinstellen, groen afgeleverd maar zijn begin jaren '70 ook geel geschilderd. In 1995 krijgen de oudste stellen 401-408 en 410-412 een koffieautomaat aan boord. Om dit aan de buitenzijde kenbaar te maken worden de stellen voorzien van enorme rode stickers van de koffieleverancier. Deze stellen worden voornamelijk ingezet in de stoptreindienst tussen Nijmegen en 's-Hertogenbosch. Een paar jaar later verdwijnen de automaten en stickers weer. In 2004 zijn de treinstellen 401-438 buitendienst gesteld en niet veel later gesloopt. De Bk-bak van de 424 wordt niet gesloopt maar is gebruikt om Plan T treinstel 528 te completeren. Treinstel 419 wordt ook niet gesloopt maar wordt in 2004 door de NVBS in de originele groene kleurstelling geschilderd. Aansluitend wordt het treinstel door NS Reizigers gebruikt voor wegleerritten. Later is het stel bewaard door de nieuw opgerichte Stichting Mat'64. Bij een aanrijding op 10 januari 2009 bij NedTrain Leidschendam raakt de ABDk van dit stel echter ernstig beschadigd. Inmiddels heeft de HIJSM bruikbare onderdelen van de 419 verwijderd, waarna deze nu in kale toestand bij de werkplaats van NedTrain in Leidschendam staat in afwachting tot de definitieve sloop.
Bij het ontwerp van de deelseries Plan V4-V6, de treinstellen 441-483, wordt besloten om de stellen zonder bagageruimte te bouwen. De treinstellen 441-461 en 472-483 zijn door Werkspoor gebouwd, de stellen 462-471 (deelserie Plan V5) door Talbot.
De laatste deelseries Plan V7-V13, met de nummers 801-965, beschikken in tegenstelling tot de vorige drie deelseries wel weer over een kleine afdeling voor post- en bagagevervoer. Deze bagageruimte is bij een aantal treinstellen aan het begin van deze eeuw verbouwd tot een kleine reizigerscoupe. De schuifdeuren zijn hierbij vervangen door ramen. De treinstellen zijn hierdoor van buiten vrijwel gelijk aan de stellen 441-483. Bij de andere treinstellen zijn alleen extra klapzittingen geplaatst en zijn de deuren slechts vergrendeld. Treinstellen 801-840 zijn de laatste stellen die in Nederland zijn gebouwd. De overige stellen worden door Talbot en Düwag in Duitsland gebouwd.
De treinstellen 901-915 zijn aangepast voor eenmansbediening op de Merwede-Lingelijn (Dordrecht – Geldermalsen). Op deze stellen zijn, nabij de baknummers, de letters Ddr-Gdm (de verkortingen voor beide eindpunten) aangebracht. De exploitatie met eenmansbediening is op deze lijn echter nooit ingevoerd en inmiddels is de exploitatie van deze spoorlijn overgegaan naar Arriva met eigen treinstellen. De treinstellen 901-915 zijn weer in de gewone omloop opgenomen. Van de treinstellen 936-965 is vanaf eind 2005 de elektrische installatie aangepast zodat deze sneller optrekken. Daardoor kunnen zij de dienstregeling Zwolle – Emmen rijden. Deze zogenaamde super-V's vervangen hier de in december 2005 buiten dienst gestelde Railhoppers.
In tegenstelling tot Plan T behoudt Plan V bij revisies de oorspronkelijke tegenover elkaar geplaatste banken. Wel is bij diverse revisies de bekleding vervangen: in plaats van de oorspronkelijke donkergroene of rode bekleding, heeft Plan V blauwe bekleding gekregen in de eerste klas, en groene (441-920) of paarse (401-438 en 921-965) bekleding in de tweede klas.

Inzet
Het totale bestand materieel '64 bestaat ruim veertig jaar uit een zeer groot aantal treinstellen en wordt lange tijd op bijna elke geëlektrificeerde spoorlijn in Nederland ingezet. Het is daarom onmogelijk om een totaalbeeld van de inzet te krijgen. De NVBS publiceert in haar blad ‘Op de Rails’ regelmatig actuele omloopartikelen.
Er zijn echter wel een aantal hoofdlijnen te noemen:
Het Treinstel Toekomst, de 501, wordt uitgebreid beproefd op het Nederlandse spoorwegnet. Het treinstel wordt hierna ingezet in de stoptreindienst tussen Utrecht en Zwolle. De vervolgseries Plan T komen vooral te rijden op de lijn Amsterdam - Den Helder, de Oude Lijn en tussen Amsterdam en Amersfoort. In de loop der jaren komen de treinstellen ook op andere verbindingen te rijden. Zo vervangen ze in 1974 na de elektrificatie van de spoorlijnen Zaandam - Enkhuizen en Heerhugowaard - Hoorn het dieselmaterieel op deze lijnen. Ook worden ze op rustige tijden ingezet in de intercitydiensten tussen Amsterdam en Maastricht en Vlissingen. Halverwege de jaren '80 komen de stellen ook te rijden op de Flevolijn en rijden ze tussen begin jaren '90 en de zomer van 2008 regelmatig een wisselend aantal diensten tussen Zwolle en Roosendaal. Met de invoering van de IC'90 treinen komen de treinstellen voor het eerst planmatig in Leeuwarden. In die periode worden de treinstellen grotendeels door het nieuwe dubbeldeksmaterieel van hun oude stamlijnen verdreven.
Naarmate in 2008 en 2009 steeds meer treinstellen buiten dienst worden gesteld, wordt het resterende Plan T materieel voornamelijk ingezet in de stoptreindiensten rondom Utrecht en op de Oude Lijn. Met het ingaan van de nieuwe dienstregeling 2010 komen de resterende treinstellen in onderhoud bij NedTrain in Maastricht en worden ze planmatig alleen nog ten zuiden van de grote rivieren ingezet.
De eerste Plan V treinstellen komen op de Hofpleinlijn te rijden. Later komt het materieel ook te rijden tussen Amsterdam en IJmuiden en tussen Dordrecht en Roosendaal. Ook versterken ze de Plan T treinstellen op hun stamlijnen. De eerste gele stellen worden in 1968 ingezet tussen Utrecht en Leiden. Later volgen onder andere de Hoekse lijn en de treindienst tussen Utrecht en Baarn. Naarmate er meer treinstellen in dienst komen, volgden ook de meeste andere stoptreindiensten rond Utrecht.
Begin jaren '80 vervangen de Plan V treinstellen het materieel '46 in de Zuid-Limburgse stoptreindiensten. Dit wordt mogelijk doordat in de Randstad het nieuwe Stadsgewestelijk Materieel gaat rijden. Tien jaar later wordt het materieel '54 vervangen in de stoptreindiensten rond Eindhoven en tussen Utrecht en Tiel. Deze verschuiving is mogelijk doordat het dubbeldeksmaterieel in de drukste verbindingen in de Randstad komt te rijden. Behalve in de genoemde stoptreindiensten komt een groot aantal Plan V treinstellen, net als de Plan T treinstellen, vanaf medio jaren '90 ook te rijden tussen Zwolle en Roosendaal. Ook rijden de stellen in deze periode enkele jaren de stoptreinen tussen Zwolle en Groningen. Sinds het begin van deze eeuw worden ze ingezet op de Emmerlijn en in de stoptreindienst tussen Apeldoorn (tot december 2006 Deventer) en Enschede. Van de laatstgenoemde lijn zijn ze in april 2009 echter alweer verdwenen.

Bronnen en referenties:
  • Wikipedia (Lijst van Nederlands Spoorwegmaterieel) met eigen aanvullingen.
  • Het NVBS-maandblad Op de rails besteedt aandacht aan de ontwikkeling, de inzet en de afvoer van dit typisch Nederlandse materieeltype. Zie uitgave augustus 2011-8, deel 1 Treinstel Toekomst, prototype vierwagentreinstel 501, de stamvader van deze in omvang grootste materieelsoort (auteur J.M. ten Broek).
  • Railwiki Treinstellen Plan V.
Schema deelseries plan T: vierwagenstellen materieel 1964
Plan nummers Type fabrikant/bouwjaar aantal
TT 501 ELD4 Werkspoor 1 stuk
T 502-531 ELD4 Werkspoor 30 stuks
Totaal serie 31 treinstellen

Schema deelseries plan V: tweewagenstellen materieel 1964
Plan nummers Type Bakken fabrikant/bouwjaar aantal
V 1 401-415 ELD2 Bk + ABDk Werkspoor 1966 15 stuks
V 2 416-430 ELD2 Bk + ABDk Werkspoor 1967 15 stuks
V 3 431-438 ELD2 Bk + ABDk Werkspoor 1968 8 stuks
Totaal 38 stuks

V 4 441-461 EL2 Bk + ABk Werkspoor 1969/1970 21 stuks
V 5 462-471 EL2 Bk + ABk Talbot 1970 10 stuks
V 6 472-483 EL2 Bk + ABk Werkspoor 1970 12 stuks
Totaal 43 stuks

V 7 801-840 ELP2 BPk + ABk Werkspoor 1970/1972 40 stuks
V 8 841-870 ELP2 BPk + ABk Talbot/Düwag 1972 30 stuks
V 9 871-888 ELP2 BPk + ABk Talbot 1972/1973 18 stuks
V 10 889-920 ELP2 BPk + ABk Talbot 1973/1974 32 stuks
V 11 921-935 ELP2 BPk + ABk Talbot 1974 15 stuks
V 12 936-950 ELP2 BPk + ABk Talbot 1975/1976 15 stuks
V 13 951-965 ELP2 BPk + ABk Talbot 1976 15 stuks
Totaal 165 stuks
Totaal serie 246 treinstellen

Dit schema is het oorspronkelijke afleveringsschema.

Inmiddels zijn bij revisies van veel treinstellen de baksamenstellingen gewijzigd; ook hebben veel bakwisselingen plaatsgevonden, waardoor veel treinstellen niet meer in hun oorspronkelijke samenstelling rondrijden.

De serie V 1 t/m V 3 is gesloopt in 2004.
In de overige series zijn enkele treinstellen afgevoerd wegens bots-/aanrijdingsschade.

Van de stellen met Postafdeling zijn deze verbouwd tot reizigerscompartiment ter vergroting van de zitplaatscapaciteit.

A = 1e klasafdeling
B = 2e klasafdeling
D = gesloten bagageafdeling
P = open postafdeling
k = koprijtuig met cabine


Treinstel 501 Plan TT (Treinstel Toekomst) op het emplacement van Maarn tijdens een proefrit op 10 mei 1963. Foto: Nederlandse Spoorwegen/Collectie foto-verzameling: Bas van Heezik. Trein 2222 (Alkmaar/IJmuiden – Haarlem – Amsterdam) bestaande uit een treinstel plan T en een treinstel plan V even vóór binnenkomst te Amsterdam Sloterdijk (v: 14.28 uur); 23 juli 1966.
Het (toen) twee jaar oude treinstel Materieel 1964 -ELP2 961 (deelserie V13 - gebouwd Talbot 1976) viel de eer te beurt op 28 april 1978 het allereerste elektrische treinstel in Tiel te zijn. Het stel reed op de bewuste dag een proef- en inspectierit in het kader van het uittesten elektrificatie Geldermalsen - Tiel. Het stel vertrok om 11.15 uur uit Utrecht als trein 63.000V ledig materieel en kwam aan in Tiel aan om 11.40 uur op spoor 3. En vertrok weer om 14.26 uur als trein 63.001V retour naar Utrecht. De proefrit verliep succesvol, waarna met ingang van de zomerdienst in mei 1978 het baanvak Utrecht - Tiel in een halfuursdienst elektrisch (als treinserie 6000) werd bereden. De treindienst Tiel - Arnhem (serie 6100) keerde in het vervolg op spoor 2, een situatie die heden ten dage (met Syntus als vervoerder) nog steeds gebruikelijk is. Het (toen) twee jaar oude treinstel Materieel 1964 -ELP2 961 (deelserie V13 - gebouwd Talbot 1976) viel de eer te beurt op 28 april 1978 het allereerste elektrische treinstel in Tiel te zijn. Het stel (links) reed op de bewuste dag een proef- en inspectierit in het kader van het uittesten elektrificatie Geldermalsen - Tiel. Het stel vertrok om 11.15 uur uit Utrecht als trein 63.000V ledig materieel en kwam aan in Tiel aan om 11.40 uur op spoor 3. En vertrok weer om 14.26 uur als trein 63.001V retour naar Utrecht.
Het (toen) twee jaar oude treinstel Materieel 1964 -ELP2 961 (deelserie V13 - gebouwd Talbot 1976) viel de eer te beurt op 28 april 1978 het allereerste elektrische treinstel in Tiel te zijn. Het stel (links) reed op de bewuste dag een proef- en inspectierit in het kader van het uittesten elektrificatie Geldermalsen - Tiel. Het stel vertrok om 11.15 uur uit Utrecht als trein 63.000V ledig materieel en kwam aan in Tiel aan om 11.40 uur op spoor 3. En vertrok weer om 14.26 uur als trein 63.001V retour naar Utrecht. Een treinstel mat’64, op weg van Eindhoven naar Utrecht, passeert de spoorbrug in Culemborg; 27 mei 1978.
Het (toen) twee jaar oude treinstel Materieel 1964 -ELP2 961 (deelserie V13 - gebouwd Talbot 1976) viel de eer te beurt op 28 april 1978 het allereerste elektrische treinstel in Tiel te zijn. Het stel (links) reed op de bewuste dag een proef- en inspectierit in het kader van het uittesten elektrificatie Geldermalsen - Tiel. Het stel vertrok om 11.15 uur uit Utrecht als trein 63.000V ledig materieel en kwam aan in Tiel aan om 11.40 uur op spoor 3. En vertrok weer om 14.26 uur als trein 63.001V retour naar Utrecht. Op spoor 2 staat dieseltreinstel (DE2) 168 dat om 12.05 uur naar Utrecht vertrok in de dieseluurdienst (daluren) Utrecht - Arnhem/Nijmegen v.v. Deze dienst reed het ene uur van/naar Arnhem, het volgende uur van/naar Nijmegen via de splitsing bij De Vork in Elst (Valburg). Met de elektrificatie van Geldermalsen – Tiel werd de doorgaande verbinding van Utrecht via de Betuwe naar Arnhem/Nijmegen, per zomerdienst 1978 geknipt in Tiel. Elektrisch wordt sindsdien door NS gereden Utrecht – Tiel vv. in een halfuursdienst (veelal met materieel plan V, later en in de spitsuren ook met Dubbeldekkers)) en met dieseltractie Tiel – Arnhem vv. in een uurdienst (veelal met materieel DE3/plan U). Eerst door NS, vanaf 1 april 2005 is de lijn Tiel – Arnhem overgenomen door de Provincie Gelderland in de contractsector en openbaar aanbesteed en voert Syntus als regionale vervoerder succesvol de treindienst uit (met zowel Buffels als Lint-treinstellen). De aansluiting in De Vork op het baanvak Arnhem naar Nijmegen is opgebroken. Ongeveer op dezelfde plek ligt nu een aansluiting van de Betuweroute op de spoorlijn Arnhem – Nijmegen. In Tiel is enkele jaren geleden het perron in oostelijke richting verlengd, inclusief het nieuwe, beveiligde overpad. Op 16 juni 1983 kreeg het baanvak moderne beveiliging (VCVL= Vereenvoudigde Centrale Verkeers Leiding) die vanuit Utrecht wordt bediend. Inmiddels is het baanvak opgenomen in procesleiding, een door moderne besturingscomputers geautomatiseerd bediensysteem voor rijweginstelling en seingeving.
Het (toen) twee jaar oude treinstel Materieel 1964 -ELP2 961 (deelserie V13 - gebouwd Talbot 1976) viel de eer te beurt op 28 april 1978 het allereerste elektrische treinstel in Tiel te zijn. Het stel reed op de bewuste dag een proef- en inspectierit in het kader van het uittesten elektrificatie Geldermalsen - Tiel. Het stel vertrok om 11.15 uur uit Utrecht als trein 63.000V ledig materieel en kwam aan in Tiel aan om 11.40 uur op spoor 3. En vertrok weer om 14.26 uur als trein 63.001V retour naar Utrecht.
Treinstel ELP2-944 (plan V12) als trein 9653 Utrecht (v: 15:05) - Eindhoven passeert de spoorbrug in Culemborg; 27 mei 1978. In de nadagen van zijn bestaan en ruim 45 jaar oud kreeg treinstel ELD4 514 (in dienst op 8 oktober 1964) nog een forse winter te verduren, waarin sneeuw op tal van dagen het treinverkeer lam legde. Het stel vertrekt hier om 13:22 uur, met achterop stel 447 (in dienst 17 oktober 1969) als trein 6044 uit Tiel naar Utrecht; 30 januari 2010. Het Tielse goederenemplacement werd in het najaar 2009 gesaneerd en de wissels in de hoofdsporen werden vernieuwd, evenals spoor 1. Foto: Gérard van Teeffelen. Dit treinstel hoorde normaliter in deze dienstregeling niet in Tiel te rijden en was door de winterse omstandigheden uit zijn omloopkoers geraakt.
Treinstel 437 stopt in Soest Zuid, op weg van Utrecht naar Baarn als trein 2053; 28 juli 1970. Foto: Peter van der Vlist. Plan V-treinstellen 860 en 945 staan in Uitgeest klaar voor vertrek als trein 14737 naar Amsterdam. Foto: Bas van Heezik; 23 april 2010. Het ruim 35 jaar oude materieel tweewagenstellen plan V 1964 zal in 2011 vrijwel uit het Nederlandse landschap verdwenen zijn. Stel 860: deelserie plan V8, Talbot/Düwag 1972. Stel 945, deelserie plan V12, Talbot 1975/1976. Zie ook het oorspronkelijke afleveringsschema in bovengenoemde toelichting.
Met het wijzigingsblad op de dienstregeling en materieelinzet van 13 juni 2010 kwam er een einde aan de planmatige inzet van het materieel Plan T en V in Tiel. Na 32 jaar (1978) zal dit materieel zich niet meer laten zien in de treinserie (1)6000. Op 12 juni 2010, de laatste inzetdag, fotografeerde Gérard van Teeffelen de 841 en 848 (beide ex- Veolia) als trein 6050 naar Utrecht op kopspoor 3 in Tiel. Sprinters/SGM, DDAR/1700 en mDDM zullen het station een nieuw aanzien geven. Van de oorspronkelijke seriegrootte van 246 tweewagenstellen Materieel 1964 plan V (deelseries V 1 - V13) is een groot deel al gesloopt of staat buiten dienst ter zijde. Het nieuwe SLT-materieel (Sprinter Light Train) zal het oude stoptreinmaterieel gaan vervangen. Zie ook de overige subpagina’s in de categorie Nederland/NS/elektrische treinstellen. Op 2 augustus 2009 staan de treinstellen 854 (plan V8) en 887 (plan V9) in Haarlem op kopspoor 4 klaar voor het vertrek als trein 15463 naar Zandvoort. De serie 15400 is een extra treinserie die alleen in de zomerperiode rijdt tussen Haarlem en Zandvoort. Foto: Douwe Krijnen.
De inzet van Materieel 1964 loopt in 2010 met rasse schreden terug. Van de oorspronkelijke parkgrootte van 246 tweewagenstellen is een groot deel al gesloopt, een ander deel staat ter zijde. Voordat de nacht en het doek valt van het Mat'64-tijdperk wist Mark Rijs dit materieeltype nog in West-Friesland te vereeuwigen. In het weekend van 14 en 15 augustus 2010 werd door werkzaamheden tussen Zaandam en Amsterdam Sloterdijk de stoptreindienst van Rotterdam naar Alkmaar doorgetrokken naar Hoorn. Hoewel het tussen Alkmaar en Hoorn wel als 3400 reed kon van dit weekend dus nog gebruikt worden gemaakt om dit materieel in West-Friesland vast te kunnen leggen. Op de terugrit van de trein van Hoorn fotografeerde Mark op 15 augustus de treinstellen 870 (deelserie plan V8, Talbot/Düwag 1972) en 475 (deelserie plan V6, Werkspoor 1970) als trein 3485 in Heerhugowaard, op weg naar Alkmaar en verder naar Rotterdam Centraal. Deze vertrouwde beelden zijn intussen verleden tijd, althans planmatig. Alleen nog als vervangend materieel of in bijsturingssituaties kan Mat.'64 incidenteel nog in West-Friesland aangetroffen worden.
De winter van 1978/1979 was streng en er lag veel sneeuw. Treinstel 899 begint aan zijn rit naar Utrecht bij vertrek uit Tiel als trein 6046. Foto: Peter van der Vlist; 2 januari 1979. Op de achtergrond staat motorrijtuig DE1-29 op spoor 2 klaar voor vertrek naar Arnhem. Meer winterfoto's, klik hier. Het station heeft nog de klassieke, mechanische beveiliging met trekdraden voor de wissels en armseinen. Een tweerijtuig treinstel plan V uit één van de deelseries V4 t/m V6, 441 - 483 type EL2, bij de halte Hilversum NOS. Foto: Hans Verweij, collectie E. Bary en A. Pothuizen. Helaas ontbreekt een datum.
Een tweerijtuig treinstel plan V uit één van de deelseries V7 t/m V13, 801 - 965 type ELP2, bij de halte Hilversum NOS. Foto: Hans Verweij, collectie E. Bary en A. Pothuizen. Helaas ontbreekt een datum. De foto werd gemaakt vanaf de voetgangersloopbrug die beide perrons verbindt. Een vierrijtuig treinstel plan T uit de serie 502 - 531, type ELD4, rijdt in de richting Naarden-Bussum, hier gefotografeerd tussen Hilversum en de halte - NOS. Foto: Hans Verweij. Collectie E. Bary en A. Pothuizen. Helaas ontbreekt een datum.
Een stoptrein, bestaande uit materieel 1964 (plan V) komt binnen op het station Elst. We zien de spoorbaan naar het noorden, dus in de richting Arnhem. Rechts het voormalige rangeeremplacement. Post I heeft toestemming gegeven aan deze trein om vanuit Arnhem binnen te lopen en de trein zal na een korte stop zijn reis naar Nijmegen vervolgen. De trein rijdt hier op de plek waar het huidige station Elst met beide zijperrons ligt. In de oude situatie lagen de perrons wat zuidelijker. Foto: Kees van de Meene, 19 augustus 1978. Post I bediende ook de wissels bij de noordelijke toegang tot het rangeeremplacement. Meer over Elst in vroeger tijden, in het thema De Betuwelijn in perspectief, klik hier.
De inzet van het materieeltype Mat. 1964 van NS liep in 2011 drastisch terug bij de geleidelijke vervanging door de nieuw ingestroomde Sprinter Light Trains (SLT). Op internetfora wordt door treinspotters de waarneming van treinen die met plan V rijden al als een bijzonderheid gezien. In 1978 fotografeerde Klaas Krijnen vanuit zijn vroegere woonflat het station Santpoort Zuid waar een plan V-treinstel uit IJmuiden of Uitgeest zijn reis naar Haarlem vervolgt. Dit uitzicht op het station is verdwenen door latere nieuwbouw. Het tijdsbeeld wordt ook gekenmerkt door de modellen van de wachtende auto’s voor de spoorbomen.
De treinstellen plan V 953 + 965 als stoptrein 8021 Zwolle - Emmen, staan klaar voor vertrek op spoor 15 in Zwolle. Foto: Bas van Heezik, 29 juli 2011. De treinstellen plan V 954 + 964 als sneltrein S 3836 Emmen - Zwolle, staan klaar voor vertrek in Emmen. Foto: Bas van Heezik, 29 juli 2011.
De treinstellen plan V 954 + 964 als sneltrein S 3836 Emmen - Zwolle, hier gefotografeerd bij de korte stop in Emmen Zuid. Foto: Bas van Heezik, 29 juli 2011. Station Emmen Zuid is op 3 april 2011 in gebruik genomen. Feestelijke opening op 27 mei 2011. Het ligt aan de zuidkant van het Drentse Emmen, nabij de woonwijken Delftlanden, Rietlanden, Bargeres en het bedrijventerrein Waanderveld. Het vervangt het station Emmen Bargeres uit 1975. Zie ook Wikipedia, klik hier. Meer Nieuws uit Emmen, klik hier. Kruising in Ommen op de Emmerlijn. Links stoptrein 8039 (treinstellen 950 + 956) op weg van Zwolle naar Emmen; rechts sneltrein S 3836 (treinstellen 954 + 964) in omgekeerde richting. Foto: Bas van Heezik, 29 juli 2011.
ABk cabine van treinstel plan V 954, gefotografeerd tijdens de stop te Hardenberg, onderweg als sneltrein S 3836 van Emmen naar Zwolle. Foto: Bas van Heezik, 29 juli 2011. Bk cabine van treinstel plan V 953, gefotografeerd voor vertrek te Zwolle, op weg als stoptrein 8021 van Zwolle naar Emmen. Foto: Bas van Heezik, 29 juli 2011.
Treinstel plan V 867, uitgeleend aan vervoerder Connexxion, die de Valleilijn tussen Amersfoort en Ede-Wageningen exploiteert, staat op station Ede-Wageningen klaar als trein 31330. Foto: Bas van Heezik, 4 augustus 2011. Connexxion rijdt met eigen Protos-treinstellen in blauwe kleur en daar moest deze trein een beetje op lijken. Het NVBS-maandblad “Op de rails” besteedt aandacht aan de ontwikkeling, de inzet en de afvoer van dit typisch Nederlandse materieeltype. Zie uitgave augustus 2011-8, deel 1 Treinstel Toekomst, prototype vierwagentreinstel 501, de stamvader van deze in omvang grootste materieelsoort (auteur J.M. ten Broek). In de proefperiode in de reizigersdienst was de 501 te vinden op Utrecht - Zwolle en Utrecht - Baarn. Hier rijdt het stel als trein 2028 Baarn - Utrecht bij De Paltz. Dit landgoed bij Soest had tussen 1898 en 1933 een eigen stopplaats; 24 december 1961. Foto: J.G.C. van de Meene.
Drie plan V-treinstellen van de serie Materieel 1964 passeren de pendeltram Houten - Houten Castellum. Een stoptrein met dit materieeltype, op weg van Geldermalsen naar Utrecht, dat jarenlang in de treindienst naar Tiel (serie 6000) en Breda (serie 16000) gereden heeft, passeert hier de tijdelijke eindhalte van de tram in Houten Castellum. Inmiddels is dit materieel vervangen door SLT (Sprinter Light Train, de opvolger van Materieel 1964). Foto: Raymond Kiès, 13 mei 2008. De foto is genomen in zuidelijke richting en vanaf de tijdelijke voetgangersbrug die gesloopt is. Zie ook het thema NS/Infrastructuur, Randstadspoor Utrecht en omgeving, klik hier. Een stoptrein Utrecht CS - Tiel/Breda bij Houten Castellum in de avondspits rond 17:45 uur. De trein bestaat uit materieel ‘64, drie plan V-treinstellen, dat jarenlang in de treindienst naar Tiel (serie 6000) en Breda (serie 16000) gereden heeft en inmiddels is vervangen door SLT (Sprinter Light Train). De treinseries reden tot Geldermalsen gecombineerd waar de treindelen werden gesplitst. In de andere rijrichting gebeurde hetzelfde: combineren in Geldermalsen en als één trein naar Utrecht. Aan de twee nieuwe sporen, westelijk van het bestaande baantracé wordt nog volop gewerkt. Foto: Raymond Kiès, gemaakt op 13 mei 2008. Zie ook het thema NS/Infrastructuur, Randstadspoor Utrecht en omgeving, klik hier.
Drie plan V-treinstellen in een trein uit Utrecht komen het station Houten binnenrijden en stoppen langs een tijdelijk noodperron vanwege de afbouw van het iets verderop gelegen toekomstige station. Met een hulpbrug en hellingbanen naar straatniveau worden de reizigers óver het nieuw aangelegde westelijke buitenspoor geleid, dat nog in aanbouw is. Foto: Raymond Kiès, 13 mei 2008.

De inzet van het materieeltype 1964 begint een bijzonderheid te worden. Op vrijdag 3 augustus 2012 koestert plan V-treinstel 464 zich in de middagzon als het in Weert gereed staat voor de rit naar Eindhoven als stoptrein 6460. Foto: Bas van Heezik. Het treinstel behoorde ooit tot het park van de 246 tweewagenstellen in 13 deelseries plan V en werd gebouwd in 1970 door Wagonfabrik Talbot in Aken. De 464 maakte deel uit van de deelserie V5 die 10 treinstellen groot was. De type-indeling is EL2, Bk + ABk. Daarmee heeft het treinstel de respectabele leeftijd van 42 jaar en mag de nestor genoemd worden wat op materieelgebied in de dagelijkse treindienst nog aan te treffen is. Wie dit materieeltype nog wil fotograferen moet snel zijn. In rap tempo verdwijnen soortgenoten van het Nederlandse spoornet.

Naast de nog beperkte reguliere inzet van Plan V worden de stellen ook soms voor speciale klussen ingezet. Op 7 juli 2012 dienden de Emmer Plan V’s 951 + 954 + 952 als sleepstellen om de defecte ICMm 4066 vanuit Eindhoven naar Zwolle te slepen. Bij De Klomp passeert het konvooi als trein 89202 treinenfotograaf Rob van Ee, die al bijna 50 jaar actief is in spoorfotografie.

De sinds 22 juni 2010 op de Amsterdamse Dijksgracht terzijde staande Plan V’s 868 + 855 werden op 8 maart 2012 naar de Watergraafsmeer gesleept. De stellen werden in het Technisch Centrum van NedTrain van diverse bruikbare onderdelen ontdaan t.b.v. de nog rijdende Plan V-vloot. Foto: Rob van Ee.

In 2011 vonden omvangrijke slooptransporten van Materieel ’64 plaats; vanaf de Watergraafsmeer werden sloopbakken per dieplader naar sloperij Simmeren te Groningen getransporteerd. In totaal werden dat jaar 204 bakken Plan T en V voor de sloop afgevoerd. Op 14 oktober 2011 vond het voorlopig laatste transport plaats, ABk 829 is op de autosnelweg A6 nabij Lelystad onderweg naar Groningen. Foto: Rob van Ee. Bron: SPOOR – Editie 23. Wie meer wil weten, koopt de jaarlijkse editie uit de boekenreeks SPOOR, met rapportages, bijzondere foto’s en een terugblik op de actualiteit. Zie ook de pagina Van de leestafel, klik hier.
Treinstel plan V 957 loopt om 10:42 uur station Ommen binnen, op weg naar Emmen als stoptrein 8029. Per 9 december 2012 wordt de tot Vechtdallijn omgedoopte spoorlijn van Zwolle naar Emmen in de contractsector overgenomen door Arriva, die hiervoor nieuwe GTW-treinstellen gaat inzetten. De 14 nieuwe Spurt-treinen van het type GTW EMU gaan dan rijden op het traject Zwolle -– Emmen. Het zijn, in tegenstelling tot het huidige treinmaterieel van Arriva, blauw-witte treinen. Dit design is in samenwerking met de opdrachtgevers ontwikkeld en sluit aan bij de huisstijlen van de provincies Overijssel en Drenthe en bij de huidige bussen die in het gebied rijden. De nieuwe treinen zijn geleverd door Stadler. Wie de vertrouwde plan V’tjes dus nog wil fotograferen, moet snel zijn. Foto: Edward Bary, 20 september 2012.
 Sneltrein 3836 (het stelnummer in helaas onbekend gebleven) vertrekt om 10:45 uur uit Ommen naar Zwolle, ná de kruising met trein 8029 (op linker foto). In Ommen wordt standaard (links) gekruist. Per 9 december 2012 wordt de tot Vechtdallijn omgedoopte spoorlijn van Zwolle naar Emmen in de contractsector overgenomen door Arriva, die hiervoor nieuwe GTW-treinstellen gaat inzetten. De plan V’s die te boek staan als “Emmer Plan V’s” betrof de serie 950 – 965 (15 stellen). Ze zijn aangepast met een extra tractiestand om de gewenste snelheden/rijtijden op Zl – Emn te kunnen halen, men noemt ze daarom ook wel Turbo Plan V’s. Plan V 949 is het vervangende treinstel voor Plan V 953; welke juli 2012 een aanrijding had met een vrachtwagen in Coevorden. Hierbij heeft het treinstel enige schade opgelopen. De NS heeft besloten het treinstel niet te herstellen maar terzijde te stellen. Plan V 953 stond daarna te Dijksgracht buiten dienst. Plan V 949 rijdt sinds eind juli 2012 vast op de Emmerlijn. Het treinstel werd voorzien van provincie stickers.
Enschede, 20 september 2012. Treinstel plan V 936 heeft geen dienst.
In de zomer van 2013 vernieuwt ProRail het spoor van station Enschede. Er komt meer ruimte voor het treinverkeer, de sporenlay-out wordt verbeterd en de kans op vertraging neemt af. De werkzaamheden zijn gegund aan de combinatie VolkerRail Nederland BV en MNO Vervat Beton BV. Movares Nederland gaat de nieuwe installatie voor de treinbeveiliging voor het emplacement leveren. De exacte data bekend voor de buitendienststelling zijn ook bekend. Station Enschede is van 6 juli tot 18 augustus 2013 gesloten voor treinverkeer. De werkzaamheden worden in de zomerperiode uitgevoerd, omdat in deze periode minder reizigers gebruik maken van de trein. De NS en DB Regio zorgen voor vervangend busvervoer van en naar Enschede.
Enschede, 20 september 2012. Treinstel plan V 936 heeft geen dienst.
 Mariënberg, 20 september 2012.





Plan V-treinstel 949 ingezet als stoptrein 6435 Eindhoven -– Weert, hier tijdens de korte stop in Heeze. Treinstel 949 hoort hier eigenlijk niet te rijden, maar op de Emmerlijn (Zwolle - Emmen), waartoe het is uitgerust met een extra aanzetversnelling in de PZ3-rijstand (foto rechts, Bk-cabine, te Geldrop.) om de dienstregelingstijden aldaar te kunnen halen. Het stel is het vervangende treinstel voor Plan V 953; welke juli 2012 een aanrijding had met een vrachtwagen in Coevorden en buiten dienst is gegaan. Foto’s: Bas van Heezik, 10 augustus 2012.
In de zogenaamde Parallel-Zwak 3 stand staan de 4 tractiemotoren van een Plan V treinstel parallel geschakeld (in 2 groepen van 2 motoren) en wordt de 3e trap zwakveld toegepast door een weerstand parallel aan het motorveld te schakelen. Hierdoor wordt de inwendige weerstand van de tractiemotor kleiner en de stroom die door de motor loopt groter. Gevolg een grotere versnelling! Het scheelt ongeveer 10 seconden dat het treinstel sneller de 140 km/h bereikt als een "standaard" plan V die maar t/m de PZ2 stand kan schakelen. De Emmer plan V’s moeten een grotere versnelling hebben vanwege de dienstregeling op de Emmerlijn. De deelseries plan V12 (936-950) en plan V13 (951-965) als laatst gebouwde en dus jongste treinstellen van de plan V-vloot (Talbot 1975/1976) hebben deze schakeling bedoeld om op het traject Zwolle – Emmen te rijden. Dat baanvak is gevoelig voor vertragingen i.v.m. enkelspoor en kruisen op de stations. De toch al krappe rijtijd was er de hoofdreden van om deze schakeling weer in dienst te zetten toen mat'64 de dienst overnam van de gesloopte SM90 treinstellen die veel sneller konden aanzetten en die uitgerust waren met chopper-techniek. Met dank aan instruktiemachinist Bas van Heezik voor deze toelichting.
Per 9 december 2012 neemt Arriva de exploitatie van de Emmerlijn over van NS in het kader van de nieuwe concessieverlening en zal gaan rijden met elektrische GTW-treinstellen.




Treinstel plan V 949 staat in Weert klaar voor vertrek als trein 6444 naar Eindhoven. Foto: Bas van Heezik, 10 augustus 2012.
 Treinstel plan V 939 staat in Tilburg Universiteit klaar voor vertrek als trein 5229 naar Eindhoven. Foto: Bas van Heezik, 12 augustus 2012.
2e klasse-afdeling Bk-rijtuig treinstel plan V 939 te Tilburg Universiteit. Foto: Bas van Heezik, 12 augustus 2012.
 Bk-cabine treinstel plan V 939 te Tilburg Universiteit. Foto: Bas van Heezik, 12 augustus 2012.
Treinstel plan V 939 staat in Tilburg Universiteit klaar voor vertrek als trein 5229 naar Eindhoven. Foto: Bas van Heezik, 12 augustus 2012.
 Treinstel plan V 939 als trein 6431 Eindhoven - Weert, te Eindhoven. Foto: Bas van Heezik, 12 augustus 2012.
Treinstel plan V 939 als trein 6440 Weert - Eindhoven, te Weert. Foto: Bas van Heezik, 12 augustus 2012.
 Treinstel plan V 945 staat in Lelystad Centrum klaar voor een instructierit als trein 82062 over de Hanzelijn en zal vanaf Zwolle Rangeerstation (Rgs) weer terug rijden. Foto: Douwe Krijnen, 1 november 2012. Aan boord machinisten van de standplaatsen Haarlem en Enkhuizen die ook opgeleid worden voor de nieuwe spoorlijn. Zie ook het thema Zwolle Spoort op deze website, klik hier.
De Oranje dienstregeling die NS op de inhuldigingsdag van Koning Willem-Alexander op 30 april had ingevoerd, leidde tot aanpassingen van diverse treinseries en bijgevolg ook van afwijkingen in de materieelinzet. Alleen op deze dag was sprake van planmatig plan V-inzet in de 6000 serie omdat de gebruikelijke SLT`s voor elders nodig waren. Een ontmoeting met Arriva GTW`s is dan alleen (nog) mogelijk en zo is hier trein 6037 uit Utrecht gefotografeerd bij aankomst in Tiel met de treinstellen 958 en 463 terwijl op het naastliggende spoor 2 de Arriva 260 en 252 als trein 31133 naar Arnhem op reizigers wacht. De bovenleiding boven spoor 2 houdt even voorbij het station op, terwijl spoor 3 een kopspoor is met stootjuk. Zie ook het thema De Betuwelijn in perspectief, klik hier. Foto: Gérard van Teeffelen, 30 april 2013.
Hilversum Noord, 7 april 2007. Een gecombineerde plan V en plan T vertrekken richting Naarden-Bussum. Foto: Henk Koster.
 Hilversum Noord, 22 december 2007. Een treinstel plan T vertrekt richting Hilversum Centraal. Foto: Henk Koster.
Enschede, 24 mei 2014. Treinstel Plan V 947 op spoor 3, bestemd voor trein 7054.
 Enschede, 24 mei 2014. Treinstel Plan V 947 op spoor 3, bestemd voor trein 7054.
Enschede, 24 mei 2014. Treinstel Plan V 947 op spoor 3, bestemd voor trein 7054.
 Enschede, 24 mei 2014. Treinstel Plan V 947 op spoor 3, bestemd voor trein 7054.
Enschede, 24 mei 2014. Treinstel Plan V 947 bij vertrek (v: 14:19) van spoor 3 als stoptrein 7054 naar Apeldoorn.