De treinstellen
Dit materieel werd in 1953-1954 gebouwd door de Rotterdamse rollendmaterieelfabrikant Allan (voluit: Allan & Co's Koninklijke Nederlandsche Fabrieken van Meubelen en Spoorwegmaterieel NV) in opdracht van de Nederlandse Spoorwegen. Er werden 30 motorrijtuigen DE1 (genummerd 21-50) en 46 tweedelige treinstellen DE2 (genummerd 61-106) gebouwd. Tot de serie behoort, althans in technisch opzicht, ook nummer 20, bijgenaamd Kameel, het inspectievoertuig van de NS-directie, dat uiterlijk echter geheel afwijkt. Een deel van de tweerijtuigstellen is bekend als Plan X, en als zodanig vanaf 1975 gemoderniseerd en geel geschilderd. Ze kregen daarbij ook nieuwe nummers: 161 t/m 186. De Blauwe Engelen zijn niet meer in dienst, maar verschillende exemplaren zijn bewaard gebleven.

Beschrijving
Het materieel kan, wat vormgeving betreft, gezien worden als een iets lagere dieselvariant van Mat '46. Technisch waren zij geheel anders. Een DE1 is 27,05 meter lang en heeft twee draaistellen die elk worden aangedreven door twee elektromotoren. Een DE2 is 45,4 meter lang en heeft drie draaistellen, waarvan het eerste en derde elk aangedreven worden door twee elektromotoren. De elektrische stroom wordt in beide gevallen geleverd door eveneens twee dieselmotoren (oorspronkelijk) fabrikaat AEC met gekoppelde generator. Eind jaren ‘50 zijn de motoren van de treinstellen DE2 vervangen door een zwaarder type. Het middelste draaistel van DE2 is een jacobsdraaistel. De radstand van de draaistellen van Plan X meet 3,0 m en de hart-op-hartafstand van de draaistellen bedraagt 18,35 meter. De stellen hadden Scharfenbergkoppelingen en konden met elkaar in treinschakeling rijden tot maximaal drie exemplaren, maar niet met andere materieeltypen.
Dit materieel kwam in een lichtblauwe kleur en voorzien van vleugels onder de cabineramen op de baan en kreeg derhalve al gauw de bijnaam Blauwe Engel. In de jaren zestig werden zij gereviseerd, en in de toen voor dieselmaterieel gebruikelijke kleur rood geschilderd.
In 1979 werden de eerste motorrijtuigen buiten dienst gesteld en gesloopt. Door de komst van het nieuwe dieselhydraulisch materieel, de Wadlopers volgden de meeste motorrijtuigen begin jaren '80. Door een materieeltekort werden de 21, 22, 25, 33, 34, 36 en de 41 (het latere museumrijtuig) langer in dienst gehouden. Ondertussen werden de meeste tweewagenstellen gereviseerd. Een aantal stellen werd na een ongeval buiten dienst gesteld. Tussen de zomers van 1984 en 1985 werden de laatste onverbouwde stellen buiten dienst gesteld. In de zomer van 1985 werden ook de laatste motorrijtuigen buiten dienst gesteld. In de loop van 1986 werden de laatste niet verbouwde Blauwe Engelen gesloopt.

Modernisering
Nadat de Hoofdwerkplaats Haarlem DE2-treinstel 88 in 1975 met succes had gerenoveerd, volgden in de periode 1977-1981 nog eens 25 Plan X treinstellen DE2. De treinstellen kregen onder andere een nieuw interieur, nieuwe dieselmotoren en werden overgeschilderd in de gele NS-huisstijl. De vernieuwde treinstellen werden vernummerd tot 161-186. Omdat de 161 teveel afweek van de later verbouwde treinstellen, werd dit prototype in 1984 al terzijde gesteld. Het stel werd bijna 4 jaar later gesloopt.
Treinstel 169 werd na een ongeval in 1995 buiten dienst gesteld. De overige stellen volgden vrijwel allemaal in 1997. Alleen de stellen 171, 178 en 179, die in Zuid-Limburg actief waren, werden pas in 1998 afgevoerd. De 180 en 186 werden van 1998 tot 2002 ingezet door Oostnet/Syntus. De 164 ging mee als "plukstel". Behalve de bewaarde exemplaren zijn alle treinstellen voor het eind van 1998 gesloopt.

Inzet
De DE1 en DE2 treinstellen waren te zien op bijna alle niet geëlektrificeerde spoorlijnen in Nederland. In de meeste gevallen vervingen de treinstellen de stoomtractie die nog op deze lijnen actief was. De eerste treinstellen werden in 1953 ingezet op de lijnen Arnhem - Winterswijk, Gouda - Alphen aan den Rijn en tussen Leeuwarden en Sneek. Later dat jaar volgden de lijnen Groningen - Delfzijl en Groningen - Roodeschool. Het jaar daarna volgden het Kamperlijntje, de spoorlijn Zwolle - Almelo en de overige niet geëlektrificeerde baanvakken in Groningen en Friesland. Tenslotte werden dat jaar de Blauwe Engelen geïntroduceerd in Zuid-Limburg. Hierbij reden de treinstellen ook de internationale treindiensten tussen Maastricht en Luik en tussen Maastricht en Aken. Door elektrificatie verdwenen de treinstellen in 1956 alweer van het traject Gouda - Alphen aan den Rijn.
Begin jaren '60 kwamen de Plan U treinstellen in dienst. Zij vervingen de Blauwe Engelen op de lijnen Groningen - Leeuwarden en Arnhem - Winterswijk. De vrijgekomen treinstellen werden vooral in Twente en rond Zutphen ingezet. Ook werden de treinstellen in de jaren zestig korte tijd ingezet tussen Alkmaar en Hoorn. Tussen 1970 en de elektrificatie van het traject Geldermalsen - Tiel in 1978 reden de DE1 en DE2 treinstellen de doorgaande treinen tussen Utrecht - Geldermalsen en Arnhem/Nijmegen. Vanaf 1978 werd deze dienst ingekort tot Tiel. In 1977 was ondertussen de inzet van de treinstellen tussen Maastricht en Aken beëindigd.
Tussen 1981 en 1983 werden de Blauwe Engelen op de Noordelijke Nevenlijnen vervangen door de nieuwe Wadlopers en werd begonnen met de grootschalige afvoer van de niet-verbouwde treinstellen. In 1985 gingen de laatste treinstellen buiten dienst. De verbouwde DE2 treinstellen werden voornamelijk op de diesellijnen rond Zwolle en Zutphen en tussen Arnhem en Tiel. In 1985 werd het traject Maastricht - Luik geëlektrificeerd en verdwenen de treinstellen uit deze internationale dienst. In 1986 werd het traject Heerlen - Kerkrade Centrum geëlectrificeerd. De DE2 treinstellen bleven daarna nog twee jaar rijden tussen Kerkrade Centrum en Valkenburg. In 1988 werd deze treindienst beëindigd. Voor enkele maanden verdwenen de DE2 treinstellen uit Zuid-Limburg. In december dat jaar werd het materieel echter weer ingezet tussen Maastricht en Aken. In mei 1992 werd de treindienst Maastricht - Aken gewijzigd in Heerlen - Aken, ook hierbij werd gebruik gemaakt van de DE2 treinstellen. Uiteindelijk werden de treinstellen hier in augustus 1998 vervangen door het nieuwe dieselmaterieel '90 (DM '90).

De laatste jaren
Door de komst van het nieuwe DM '90 konden de Plan U treinstellen doorschuiven naar de minder belangrijke diesellijnen zodat hier de DE2 treinstellen konden worden vervangen. In 1996 en 1997 verdwenen de treinstellen van vrijwel al hun stamlijnen. Op 30 juni 1997 werden de laatste treinstellen (met uitzondering van de treinstellen die tussen Heerlen en Aken reden) officieel buiten dienst gesteld. De treinstellen bleven echter nog tot september dat jaar diverse keren invallen in de reizigersdienst. Ze keerden hierbij regelmatig terug tussen Zwolle en Kampen, maar ze waren ook op andere diesellijnen te zien. Zoals vermeld viel een jaar later, in augustus 1998 ook het doek voor de Limburgse treinstellen.

Inzet bij Oostnet/Connexxion
Vanaf mei 1998 werden de treinstellen 180 en 186 ingezet op het traject Almelo - Mariënberg. Dit was de eerste regionale spoorlijn die openbaar werd aanbesteed. De lijn werd het eerste jaar geëxploiteerd door Oostnet. Dit bedrijf ging in 1999 op in Connexxion waarbij Syntus verantwoordelijk werd voor de treindienst. Het stel 164 diende als plukstel en stond in Hengelo. Terwijl de 180 al eerder de geest had gegeven, hield de 186 het nog tot mei 2002 vol. Het treinstel werd toen vervangen door een LINT-treinstel.

Na de buitendienststelling
De laatste rijtuigen DE1 en de onverbouwde DE2 zijn in 1985 buiten dienst gesteld. Motorrijtuig 41 is bewaard gebleven en is nu eigendom van het Nederlands Spoorwegmuseum te Utrecht. Het rijtuig is volledig gerestaureerd en in de oorspronkelijke blauwe kleur geschilderd. Vanaf 1995 is het motorrijtuig rijvaardig en wordt het ingezet bij diverse speciale ritten, waaronder een aantal Heimwee Expressen van het Spoorwegmuseum. In 2009 is het motorrijtuig voorzien van ATBe.
Een kop van motorrijtuig 21 heeft eerst enkele jaren aan een muur van de werkplaats Zwolle gehangen. Bij de verbouwing aldaar is deze verdwenen. De kop is nu ondergebracht bij de STAR.
Ook de kop van de ABk van de 169 is bewaard gebleven, deze staat bij een particulier in Waterhuizen nabij Groningen in de tuin.
Treinstel 179 is in 1999 overgedragen aan de Zuid-Limburgse Stoomtrein Maatschappij. Treinstel 178 heeft hierbij een aantal reserve-onderdelen afgestaan en is daarna gesloopt. De 179 wordt nog niet ingezet door de ZLSM.
De voormalige Oostnet treinstellen 164 en 180 zijn naar de Haarlem IJmuidense Spoorweg Maatschappij (HIJSM) te Haarlem gegaan. De 164 werd in het najaar van 2005 doorverkocht aan een firma in Hoogwoud. De ABk is daar, net als een aantal andere vervoermiddelen te huur als vakantieappartement. De Bk is gesloopt, met uitzondering van de kop, deze is tegen de gevel van de vakantieboerderij geplaatst. De 180 staat momenteel, in een totaalschadestand en niet rijvaardig, op de Haarlemse rangeerdriehoek. Treinstel 186 werd eigendom van de Stichting Historisch Streekvervoer Achterhoek (HSA) te Winterswijk. Het stel werd weer teruggebracht in de gele NS-kleurstelling en is anno 2009 het enige rijvaardige DE2-treinstel.

Trivia
In 1986 werd een treinstel Plan X gebruikt voor de opnames van de film Flodder. Op de Miljoenenlijn in Zuid-Limburg wordt Opa Flodder zogenaamd overreden door deze trein. Het treinstelnummer is onbekend.
Treinstel 181 is de eerste en vooralsnog enige trein die ooit een Nederlands Waddeneiland heeft bereikt. Een deel van de ABk stond in de zomer van 1998 ten behoeve van het Oerol Festival op het strand van Terschelling. Het treindeel kwam hierbij uit een "tunnel" gereden. Aan de overkant, in Harlingen was het andere eind van de tunnel gesitueerd.
Treinstel 186 is met 48 dienstjaren vooralsnog het treinstel dat het langst in de reguliere Nederlandse reizigersdienst is ingezet.

Bronnen:

• Wikipedia; ‘Lijst van Nederlands spoorwegmaterieel’
  
• NVBS-maandblad ‘Op de Rails’
  
• Maandblad ‘Het Openbaar Vervoer‘(HOV)
  
• Boek: ‘Blauwe Engelen en Rode Duivels’ (Carel van Gestel, Peter van der Meer, uitgeverij De Alk, ISBN 978 906013 112 1): http://www.alk.nl/www/treinen.htm
  
• Boek: ‘Dieseltreinen in Nederland’ (Carel van Gestel en Bert van Reems, uitgeverij De Alk, Alkmaar, 1997. ISBN 90-6013-975-5)
  
• de boekenserie ‘Spoor en Tram’/’Spoor en Trein’, uitgeverij De Alk, diverse uitgaven
  
• Internet: www.seinarm.nl biedt in dit kader ook interessante informatie (diesel-elektrisch en diesel-mechanisch stroomlijnmaterieel)
  
• Internet: www.langsderails.nl de website van Nico Spilt, ‘Langs de rails’
  
  

Alle bronnen geven een volledig(er) beeld van het materieel, ter lezing aanbevolen.